Wykaz projektów finansowanych w ramach zewnętrznych konkursów, realizowanych przez pracowników instytutu:

1. Semantyczne i formalne przekształcenia nazw własnych w języku polskim - zjawiska apelatywizacji, metaforyzacji i derywacji nazw własnych

Projekt badawczy finansowany przez KBN. Termin realizacji: 26.08.2003-25.08.2006 r.

Kierownik: dr Mariusz Rutkowski

Badania przeprowadzone w ramach projektu doprowadziły do uzyskania pełnego obrazu procesów odnazewniczych we współczesnej polszczyźnie. Ukazały one mechanizmy wtórnych użyć nazw własnych w tekstach, ich zdolności kreowania nowych jednostek leksykalnych, oraz incydentalnych zjawisk tekstowych (apelatywna interpretacja nazw). Wśród dominujących procesów wyróżniają się zjawiska: - generalizacji (produktywne zwłaszcza w kategorii chrematonimów), - metonimizacji i metaforyzacji (wykorzystującej w znacznym stopniu wytworzoną wartość konotacyjną jednostek nazewniczych), - derywacji odnazewniczej (głównie rzeczowniki, z dużym zróżnicowaniem formantów słowotwórczych; także duża ilość formacji okazjonalnych, tworzących często jednostkowe typy słowotwórcze), - tekstowej semantyzacji nazw własnych (opartej bądź o adideację na zasadzie podobieństwa formalnego lub kontekstowe "czytanie" nazw jako apelatywów). Przeprowadzone analizy prowadzą do wniosku, że nazwy własne aktywnie uczestniczą w procesach słowotwórczych i neosemantyzacyjnych. Jako podstawy przekształceń semantycznych występują w roli "mentalnych wzorców" określonych postaw, pojęć, wydarzeń, współtworząc symboliczny językowy obraz świata Polaków.

Wynikiem projektu była wstępna, elektroniczna wersja książki poświęconej zjawiskom szeroko pojętej derywacji odnazewniczej w języku polskim. Oprócz tego opublikowano bądź złożono do druku 6 osobnych artykułów, poruszających kwestie mieszczące się w obrębie tematyki projektu, z tego 4 w wydawnictwach zagranicznych (w tym 2 w języku angielskim). Tematykę tę prezentowano poza tym na konferencjach krajowych i zagranicznych, także o randze kongresu (XII Kongres ICOS w Pizie).

Publikacja książkowa powstała na bazie grantu: Mariusz Rutkowski, Nazwy własne w strukturze metafory i metonimii. Proces deonimizacji, Olsztyn 2007: Wydawnictwo UWM.

2. Opis lingwistyczny wybranych wyrażeń niestandardowych składniowo we współczesnym języku polskim

Grant promotorski finansowany przez KBN. Termin realizacji: 14.09.2004-13.09.2006 r.

Kierownik: prof. dr hab. Zygmunt Saloni. Wykonawca: mgr Anna Śledź.

Celem projektu było przygotowanie rozprawy doktorskiej poświęconej opisowi powierzchniowoskładniowemu (morfosyntaktycznemu) niestandardowych połączeń dwuwyrazowych, których pierwszy segment stanowi forma przyimka lub słowo homograficzne z nim. Za standardowe uznano połączenia przyimka z regularną formą rzeczownikową, każde inne połączenie traktuje się jako niestandardowe.

Zasadniczą cześć pracy stanowi analiza materiału źródłowego, na który składają się wyrażenia wynotowane z korpusów tekstów polskich oraz wybranych słowników języka polskiego Na podstawie interpretacji drugiego członu połączeń wyrażenia podzielone zostały na trzy grupy głównie: połączenia z formą przymiotnika (po drugie, po polsku, na całego na biało), nietypowe połączenia z formą rzeczownika (po trochu, z daleka), połączenia z formą niedeklinacyjną (na potem, na schwał). Ostatni rozdział materiałowy zawiera opis wyrażeń, nasuwających szczególne wątpliwości interpretacyjne, są to połączenia z segmentami lewo, prawo, wewnątrz, zewnątrz. Praca przynosi szczegółowe rozwiązania interpretacyjne i leksykograficzne. Kończy ją aneks - lista wszystkich zanalizowanych wyrażeń wraz z interpretacją gramatyczną.

3. Słownik gramatyczny języka polskiego

Projekt badawczy finansowany przez KBN. Termin realizacji: 13.05.2003-21.12.2006 r.

Kierownik: prof. dr hab. Zygmunt Saloni. W projekcie uczestniczyli także inni pracownicy instytutu: mgr Monika Czerepowicka, mgr Anna Śledź.

W wyniku projektu opracowano Słownik gramatyczny języka polskiego, którego celem jest podanie charakterystyki gramatycznej wyrazów polskich. Słownik notuje 180 000 jednostek języka polskiego. Jest to typ słownika, do którego ma się dostęp przez listę słów (nazw haseł) oznaczoną parametrem klasy gramatycznej (morfologicznej). Charakterystyka ta podana jest poprzez program udostępniony w wersji elektronicznej. Dla każdego leksemu uwzględnionego w słowniku wyświetla się odpowiednia informacja na ekranie. Dostęp do niej uzyskuje się poprzez wpisanie hasła w okienku. Ponadto wyświetla się lista haseł całego słownika.

Wstęp do słownika dołączony jest w postaci druku. Opis gramatyczny dokonywany jest dla pisanej wersji współczesnego ogólnego języka polskiego. Każda jednostka leksykalna opatrzona jest charakterystyką gramatyczną. Uwzględnia ona wszystkie cechy leksemu, które powinny być uznane za fleksyjne, oraz najważniejsze inne jego cechy: klasyfikujące, słowotwórcze i składniowe (w takim zakresie, na jaki pozwala zdyscyplinowana charakterystyka jednostek, dająca się ująć w uproszczone symbole i proste schematy). Tak więc w hasłach rzeczownikowych notuje się rodzaj, w czasownikowych podaje odpowiedniki aspektowe oraz najregularniejsze derywaty imienne: rzeczownikowe nazwy czynności (odsłowniki), w przymiotnikowych - regularnie tworzone przysłówki i abstrakcyjne rzeczownikowe nazwy cech (na -ość). Dla leksemów nieodmiennych (oprócz typu leksemu) podana jest najogólniejsza charakterystyka składniowa, zwłaszcza łączliwość: z przypadkami - dla przyimków, z typami fraz zdaniowych - dla spójników. Do słownika wchodzą jednostki, które uznajemy za leksemy języka polskiego. Leksem to jednostka abstrakcyjna, reprezentowana przez zbiór form wyrazowych występujących w tekstach w postaci słów, a opisanych w słowniku w jednym artykule hasłowym. Koniecznym warunkiem tego, aby słowo było uznane za reprezentujące leksem języka polskiego jest to, aby miało budowę, która pozwala na taką decyzję. Polskie leksemy reprezentowane w tekstach przez słowa muszą się składać z polskich liter i - ewentualnie - poprawnie wprowadzonych pomocniczych znaków nieliterowych. Występujące wewnątrz tekstu polskiego elementy kodów jawnie obcych muszą być uznane za obce wtręty: cytaty z innych kodów. Szczegółowa dyskusja dotycząca leksemów języka polskiego, zasad segmentacji tekstu, zawartości opracowania przeprowadzona została we wstępie do słownika.

4. Polskie internetowe grupy dyskusyjne - analiza językowa i charakterystyka gatunku

Projekt badawczy finansowany przez NCN. Termin realizacji: 16.10.2008-15.10.2010 r.

Kierownik: dr Alina Naruszewicz-Duchlińska

Celem badań była analiza i opis językoznawczy oraz charakterystyka gatunkowa polskich internetowych grup dyskusyjnych (newsgroups), wchodzących w skład tzw. Usenetu- czyli ułożonych w strukturę hierarchiczną dyskusyjnych grup tematycznych. Szczegółowemu badaniu podległo po 5 polskojęzycznych grup z głównych gałęzi tematycznych, a także po 2 z mniej popularnych i liczebnych grup. Łącznie 23 grupy, które podległy regularnej obserwacji w latach 2004-2010. Materiały z nich stanowią główną część analizowanego w pracy korpusu, ale ekscerpcji poddano także inne zbiorowości. Wyekscerpowane teksty poddano analizie i interpretacji przy użyciu tradycyjnych metod filologicznych, wykorzystywanych w stylistyce, tekstologii, genologii lingwistycznej i lingwistyce tekstu, dzięki którym opisano m.in. delimitację i spójność tekstu na tle kontekstualnym, strategie nadawczo-odbiorcze, tematy, sygnały o charakterze retorycznym i metatekstowym.

W części wstępnej rozprawy scharakteryzowano Usenet jako medium komunikowania się z uwzględnieniem różnych typologii. Porównano pojmowanie gatunku w komunikacji tradycyjej i internetowej z uwzględnieniem m.in. wzorca gatunkowego, wyznaczników gatunku i systematyzacji gatunków. Scharakteryzowano wyżej wymienione pojęcia w myśl ujęć różnych badaczy oraz odniesiono je do grup dyskusyjnych. Sprecyzowano cechy internetowych grup dyskusyjnych jako gatunku i omówiono aspekt strukturalny przedstawiając z użyciem bogatej egzemplifikacji m.in. następujące zagadnienia: delimitację, podział wiadomości na wątki, budowę wiadomości. Została przeprowadzona szczegółowa analiza konstytutywnych elementów wiadomości - nagłówka, tekstu głównego i sygnatury. Przeanalizowano m.in. budowę i znaczenie incipitów, wskaźników metatekstowych i finalnych komponentów tekstu. Zbadano aspekt tematyczny z rozróżnieniem tematów-nagłówków i tematów, będących przedmiotem wypowiedzi. W rozprawie zawarte są również rozważania na temat następujących wyznaczników gatunkowych grup dyskusyjnych: asynchroniczności (wątkowej, dotyczącej wewnętrznych połączeń odnośników do danego (pod)tematu w obrębie modeli hierarchicznych i hierarchicznej, ze względu na którą wiadomości przyporządkowuje się do poszczególnych tematów z zachowaniem układu chronologicznego napływających komentarzy), trwałości (wszystkie wiadomości są archiwizowane i udostępniane zainteresowanym osobom) i hierarchiczności (grup, wiadomości i ról). Zanalizowano także językowe sposoby budowania sieciowej tożsamości.

Badaniom podległa warstwa stylistyczna, ze szczególnym uwzględnieniem dominującego w tym gatunku internetowym stylu potocznego. Obiektem refleksji jęzkoznawczej stały się również strategie i antystrategie komunikacyjne oraz zakłocenia komunikacji, do których zaliczono trolling, flame war i spam. Istotnym i ewentualnie służącym pomocą innym badaczom elementem pracy jest bibliografia, licząca około 500 pozycji. W przygotowywanej monografii wykorzystano źródła drukowane oraz elektroniczne, dostępne w naukowych bazach danych. W aneksie do pracy zamieszczono spis grup dyskusyjnych z hierarchii pl oraz przedstawiono wyniki analiz statystycznych badanych gremiów.

Efektem grantu jest publikacja książkowa: Alina Naruszewicz-Duchlińska, Internetowe grupy dyskusyjne. Analiza językowa i charakterystyka gatunku, Olsztyn 2011: Wydawnictwo UWM.

5. Formy mianownika liczby mnogiej rzeczowników męskoosobowych i ich uwikłania składniowe we współczesnym języku polskim

Grant promotorski finansowany przez MNiSW. Termin realizacji: 30.06.2009—26.12.2011 r.

Kierownik: prof. dr hab. Zygmunt Saloni. Wykonawca: mgr Danuta Skowrońska.

Celem projektu było zebranie danych dotyczących funkcjonowania w języku polskim opozycji form mianownika liczby mnogiej typu doktorzy- doktory charakterystycznej dla rzeczowników męskoosobowych. Ponieważ opozycja ta obejmuje nie tylko własności fleksyjne, ale także składniowe (por. ci mądrzy doktorzy- te mądre doktory), stylistyczne oraz pragmatyczne (różnią się one zakresem użycia i zabarwieniem znaczeniowym - forma "niemęskoosobowa" typu doktory jest na ogół pejoratywnie nacechowana) przygotowana w ramach projektu rozprawa doktorska zawiera pełną charakterystykę opozycji form we współczesnym języku polskim.Podstawowym źródłem, z którego czerpano informacje dotyczące funkcjonowania form mianownika liczby mnogiej rzeczowników męskoosobowych był Narodowy Korpus Języka Polskiego. Do badań wykorzystano również przeglądarkę internetową - Google. Materiał został zgromadzony w bazie danych MS Office Access 2003. Komputerowa baza danych liczy 16145 rekordów, w których zgromadzono informacje dotyczące form mianownika liczby mnogiej męskoosobowych rzeczowników. Nazwy własne, głównie imiona i nazwiska stanowią 32% (5199) rekordów. Pozostałe rekordy zawierają informacje o rzeczownikach pospolitych.Za najistotniejsze należy uznać dane dotyczące frekwencji form mianownikowych dla poszczególnych leksemów. Potwierdzają one hipotezę o kategorialnym charakterze opozycji form mianownika liczby mnogiej rzeczowników męskoosobowych.

Napisana w ramach projektu rozprawa pt. Formy mianownika liczby mnogiej rzeczowników męskoosobowych i ich uwikłania składniowe we współczesnej polszczyźnie liczy 173 strony i składa się z 5 rozdziałów poświęconych metodologicznym podstawom opisu, funkcjonowaniu opozycji form Nom. pl. rzeczowników męskoosobowych w języku polskim i jego opisie, morfologicznym i pragmatycznym cechom form Nom. pl. rzeczowników pospolitych (rozdział 3) oraz nazw własnych (rozdział 4), relacjom składniowym, w jakie wchodzą formy deprecjatywne i niedeprecjatywne. Do pracy załączona została płyta CD zawierająca bazę danych.

6. Słownik metafor i konotacji nazw własnych

Projekt badawczy finansowany przez MNiSW. Termin realizacji: 05.06.2009-5.03.2012 r.

Kierownik: dr hab. Mariusz Rutkowski

Celem projektu było opracowanie „Słownika metafor i konotacji nazewniczych”. W ramach prac nadawczych dokonano ekscerpcji korpusowej, selekcji materiału oraz specjalistycznego opisu leksykograficznego zebranych jednostek. Opisowi poddano 282 jednostki hasłowe.

W pierwszej fazie celem było wypracowanie ostatecznej koncepcji leksykograficznej, odpowiadającej profilowi planowanego słownika i adekwatnej do charakteru zgromadzonego korpusu nazw. Jest to o tyle istotne, że polska leksykografia nie doczekała się wcześniej żadnego słownika nastawionego na opis konotacji i metafor − w tym sensie słownik przygotowany w ramach projektu jest dziełem nowatorskim. Ostateczny kształt makro- i mikrostruktury słownika jest efektem autorskiej koncepcji oraz jej uzupełnień w wyniku prowadzonej dyskusji środowiskowej.

Cząstkowe ustalenia i propozycje były prezentowane w postaci publikacji i wystąpień konferencyjnych na forum polskiego i światowego środowiska językoznawczego, onomastycznego i leksykograficznego. Wydano drukiem bądź dokonano prezentacji konferencyjnej w sumie 11 tekstów poświęconych pracom badawczym w ramach projektu, z czego 4 na konferencjach zagranicznych o zasięgu europejskim i światowym (m.in. światowy kongres onomastyczny). Oprócz tego prowadzono konsultacje i dyskusje w gronie specjalistów z zakresu polskiej onomastyki i leksykografii nazewniczej (posiedzenia Komisji Onomastycznej przy Komitecie Językoznawstwa PAN).

Efektem końcowym projektu jest pierwszy w historii polskiej leksykografii słownik, w którym zastosowano metodę opisu konotacji (wartości konotacyjnej) jako podstawy eksplikacyjnej definiowanych haseł. Przyjęta dla słownika metoda definiowania na podstawie danych korpusowych i tekstowych znaczeń wtórnie użytych nazw jest zwrotem ku postulowanym od wielu lat (zwłaszcza w pracach etnolingwistycznych) uwzględnieniu w opisie znaczeń perspektywy potocznego obrazu świata. Słownik stanowi również nową jakość w obrębie leksykograficznych opracowań onomastycznych − dotychczasowe polskie słowniki onomastyczne zajmowały się przedmiotem opisu najczęściej w perspektywie historycznej, zmierzając do charakterystyki etymologii i objaśnienia struktury nazw. W projekcie opracowano nową metodę opisu nazw jako pełnoprawnych elementów zasobu leksykalnego polszczyzny, będących (w użyciach wtórnych) nośnikami określonych wartości semantycznych (konotacji).

„Słownik metafor i konotacji nazewniczych” jest adresowany nie tylko do specjalistów filologów, lecz również do szerszego kręgu odbiorców zainteresowanych użyciem wyrażeń języka polskiego (w tym wypadku: nazw własnych). Słownik notuje nazwy własne charakterystyczne dla polskiego kodu kulturowego, przez co realizuje nie tylko rolę praktyczną i czysto utylitarną, ale także stanowi świadectwo świadomości i kompetencji kulturowej i społecznej współczesnych użytkowników języka polskiego. Utrwala zatem dziedzictwo kulturowe polszczyzny na określonym (współczesnym) etapie rozwoju.

Efektem grantu jest publikacja książkowa: Mariusz Rutkowski, Słownik metafor i konotacji nazw własnych, Olsztyn 2012.

7. Polska rozmowa urzędowa. Konwersacyjno-dyskursywna analiza komunikacji urzędnik-klient i charakterystyka gatunku

Projekt badawczy finansowany przez NCN (OPUS). Termin realizacji: 30.08.2012-29.01.2015 r.

Kierownik: dr hab. Mariusz Rutkowski

W ramach projektu dokonano lingwistycznej analizy rozmów urzędowych. Analizy dokonano na podstawie zgormadzonego materiału, składającego się z zarejestrowanych autentycznych rozmów, prowadzonych w w 21 urzędach różnego typu na terenie całego kraju.

Rozmowa urzędowa stanowi odrębny, specyficzny rodzaj interakcji językowej pomiędzy urzędnikiem a klientem i realizuje asymetryczny typ komunikacji. Asymetria jest tu wynikiem instytucjonalnego kontekstu, w ramach którego odbywa się rozmowa. W ramach tej interakcji odgrywane są odpowiednio role klienta i urzędnika. Instytucjonalne ramy komunikacji wytwarzają więc asymetryczny typ relacji, z nadrzędną (kontrolującą) rolą urzędnika i podporządkowaną rolą klienta. Taki układ skutkuje przyjęciem określonych strategii komunikacyjnych i znajduje wyraz w konkretnych zachowaniach językowych.

W trakcie analizy wykazano, że modelowa rozmowa urzędowa składa się z pięciu zasadniczych faz. Pierwszą z nich jest otwarcie, które polega na wymianie powitalnych formuł grzecznościowych. W dalszej kolejności następuje przedstawienie sprawy przez klienta, a po nim - administracyjne formatowanie sprawy, podczas którego urzędnik rozpoznaje problem z perspektywy urzędowej, włącza go w określone procedury (diagnozuje). Kolejną fazą jest sformułowanie zaleceń, które dotyczą sposobu załatwienia sprawy urzędowej. Ostatnią fazą jest zamknięcie, czyli wymiana pożegnalnych formuł grzecznościowych. Na każdym etapie obie strony (urzędnik i klient) dokonują określonych, charakterystycznych działań komunikacyjnych. Wśród nich można wyróżnić działania preferowane oraz niepreferowane (np. odmowa). Te ostatnie, jako akty zagrażające współpracy, opatrywane są sygnałami osłonowymi, asekuracyjnymi, takimi jak opóźnienie czy włączanie przed-sekwencji.

Szczególną uwagę zwrócono na przejawy sprawowania władzy i kształtowania instytucjonalnej tożsamości w trakcie rozmowy urzędowej. Oprócz negocjowania władzy, urzędnik i klient w trakcie rozmowy podejmują działania nastawione na kształtowanie wzajemnych relacji, na konstruowanie swych tożsamości. Zdobycie przychylności urzędnika ma go skłonić do ułatwienia czynności administracyjnych, zaś zbudowanie dobrych relacji z klientem ma na celu stworzenie dobrych warunków do współpracy oraz złagodzić instytucjonalny wymiar władzy urzędniczej.

Wynikiem projektu jest publikacja książkowa: Mariusz Rutkowski, Rozmowa urzędowa. Analiza konwersacyjno-dyskursywna, Warszawa 2015: Narodowe Centrum Kultury.

8. Opis paradygmatyczny polskich frazeologizmów czasownikowych. Słownik elektroniczny

Projekt badawczy finansowany przez NCN (OPUS). Termin realizacji: 02.2014- 08.2018 r.

Kierownik: dr hab. Iwona Kosek, główni wykonawcy: dr M. Czerepowicka, dr S. Przybyszewski

Wykonawcy: Piotr Sikora i mgr Katarzyna Witkowska (od 2016).

Projekt grantowy dotyczył opisu gramatycznego związków frazeologicznych. Jego główny cel stanowiła analiza paradygmatów grupy 5000 związków – wskazanie explicite form tworzących wzorzec odmiany danego związku – i opracowanie jej wyników w postaci elektronicznego słownika-bazy. Projekt łączył się z dwiema dziedzinami wiedzy lingwistycznej: językoznawstwem wewnętrznym w jego gramatycznym aspekcie oraz z językoznawstwem komputerowym – udoskonalaniem istniejących narzędzi zalgorytmizowanego opisu języka polskiego i dostosowywaniem ich do opisu jednostek wielowyrazowych. W projekcie wykorzystano jako punkt wyjścia aplikację Toposław, autorstwa Piotra Sikory.

Materiał badawczy stanowiły frazeologizmy o charakterze werbalnym, niesamodzielne składniowo (wymagające uzupełnień w celu utworzenia zdania), określane w literaturze przedmiotu mianem zwrotów, takie jak np. ktoś wypływa na szerokie wody, ktoś idzie pod nóż, ktoś bierze na wstrzymanie, coś wpada komuś w ucho. Na wstępie badań przyjęto założenie, że zwroty, pełniąc taką samą funkcję jak czasownik, mają zasób form odmiany wyznaczany przez główny składnik całości – komponent czasownikowy. Charakteryzując się jednak odrębnym znaczeniem i swoistymi kontekstami wystąpień, frazeologizmy mogą też wykazywać ograniczenia i różnice w zasobie form w zestawieniu z fundującymi je czasownikami. Istnienie takich ograniczeń stanowiło hipotezę sprawdzaną w trakcie badań.

Projekt wymagał na etapie wstępnym wyznaczenia klasy jednostek będących przedmiotem analizy – sporządzenia ich listy na podstawie kwerendy korpusowej, słownikowej i kartotek wykonawców projektu. Przebadaną klasę tworzą zwroty z różnych poziomów języka, w tym nowe, nierejestrowane w słownikach. Kolejny element projektu stanowiło ustalenie form tworzących paradygmat jednostki; podstawowym zadaniem badawczym na tym etapie było odgraniczenie rzeczywistej defektywności od defektywności pozornej (form nienależących do paradygmatu od form mających niską frekwencję). Etap ostatni stanowiło zakodowanie opisanych fleksyjnie jednostek w przygotowanej, zmodyfikowanej aplikacji, określonej w projekcie (po istotnych przekształceniach aplikacji wyjściowej) jako Werbosław..

W wyniku przeprowadzonych badań sfalsyfikowano wstępną hipotezę: stwierdzono, że znaczna liczba zwrotów wykazuje ograniczenia funkcjonalno-pragmatyczne, relatywnie niewielką grupę tworzą związki o defektywnej odmianie (mające mniejszy zasób form niż fundujący je czasownik), która nie da się opisać regułami ogólnymi. Projekt pozwolił też zweryfikować działanie wykorzystywanej aplikacji. Zakres wymaganych poprawek okazał się dużo większy niż pierwotnie zakładano.

Wynikiem badań jest elektroniczny słownik-baza, znajdujący się  w postaci pliku na stronie internetowej projektu: www.uwm.edu.pl/verbel/ Słownik stanowi opracowanie naukowe przeznaczone dla różnych kręgów odbiorców – nie tylko dla językoznawców, ale także dla wszystkich zainteresowanych polską frazeologią, odmianą związków frazeologicznych i (ze względu na obecność metadanych) zautomatyzowanym opisem języka polskiego. Ponieważ informacja o formach fleksyjnych jednostek podawana jest w słowniku na kilka sposobów i z różnych poziomów, mogą z niego korzystać osoby o bardzo zróżnicowanym stopniu wiedzy o języku i wiedzy o jego opisie.

9. Międzynarodowy projekt D-/P-IPHRAS: Interfrazeologia jako element języka nauki, realizowany we współpracy Friedrich-Schiller- Universität w Jenie z UWM w Olsztynie, finansowany z grantu przyznanego przez Polsko-Niemiecką Fundację na Rzecz Nauki (np. projektu 2017-07)

• Termin realizacji projektu: 01.06.2017-31.06.2019
• Projekt realizowany w dyscyplinie językoznawstwo
• Osoby zaangażowane
  • po stronie niemieckiej: dr Bettina Bock (kierownik projektu), mgr Daniela Prutscher (doktorantka w ramach projektu), mgr Francis Gieseke-Golembowski.
  • Uczestniczki projektu ze strony polskiej: dr Joanna Targońska (kierownik ze strony polskiej, KJN), dr Monika Czerepowicka (KJP), dr Magdalena Makowska (KLS)
  • Wysokość grantu: 69.900 Euro

Cel projektu:

Celem projektu było zbadanie niemieckiego i polskiego języka naukowego pod kątem występowania w nim różnego typów frazeologizmów, tzn. stałych, skonwencjonalizowanych często występujących związków wyrazowych. Projekt służy celom praktycznym. Jego zadaniem jest uchwycenie i opisanie fraz typowych dla ogólnego języka naukowego a tym samym zwrócenie uwagi na te skonwencjonalizowane frazemy, których użycie przysparza problemów zarówno rodzimym i nierodzimym użytkownikom języka niemieckiego i polskiego. Projekt miał na celu rozwój świadomości językowej użytkowników języków niemieckiego i polskiego (w tym również jako obcego), poprawę znajomości języka niemieckiego albo polskiego jako obcego, wskazanie różnic kulturowych i odmiennych tradycji językowych w języku nauki. Projekt ma za zadanie włączenie analizowanego zakresu frazeologii do przestrzeni lekcji.

Podczas badań korpusowych wyekscerpowano frazemy występujące w różnych częściach prac naukowych w dziedziny humanistyki (językoznawstwo, literaturoznawstwo i glottodydaktyka) oraz w języku medycyny. Wybrane frazeologizmy niemieckiego i polskiego języka nauki zostały przedstawione w formie dwujęzycznej bazy danych udostępnionej w wolnym dostępie online, z której mogą skorzystać zarówno uczący się w ramach pracy własnej, jak również nauczani instytucjonalnie. Do fraz języka nauki opracowano materiał dydaktyczny w postaci różnorodnych ćwiczeń.

Badania przeprowadzone w ramach grantu:

- stworzenie korpusu tekstów naukowych (osobno dla języka niemieckiego i polskiego)

- badania różnych aspektów języka naukowego (wyniki przedstawiono na konferencjach i w postaci artykułów naukowych)

- realizacja rozprawy doktorskiej mgr Daniel Prutscher

- opracowanie bazy danych z opisem i tłumaczeniem ich z języka niemieckiego na polski i w drugą stronę

- opracowanie ćwiczeń dydaktycznych do frazeologizmów języka naukowego

10. Projekt NCN; nr 2011/01/B/HS2/03346; tytuł: „Mineje jako przykład literatury hymnograficznej oraz narzędzie kształtowania światopoglądu prawosławnych”; lata 2011-2013

Kierownik projektu: dr hab. Helena Pociechina;
Wykonawcy:prof. dr hab. Alla Kamalova, dr hab. Joanna Orzechowska; dr Alexandr Kravetsky (Moskwa),dr Alexandra Pletneva (Moskwa);

Projekt międzynarodowy; realizowany w Instytucie Słowiańszczyzny Wschodniej wspólnie z pracownikami Instytutu Języka Rosyjskiego im. W. W. Winogradowa Rosyjskiej Akademii Nauk. 
Publikacje: Menaia: an example of hymnographyc literature and a tool to shape the orthodox worldview edited by Helena Pociechina & Alexander Kravetsky. Olsztyn: Centrum Badań Europy Wschodniej, 2013. 189 s.; Минеи: образец гимнографической литературы и средство формирования мировоззрения православных. Под редакцией Е. А. Потехиной и А. Г. Кравецкого. Olsztyn: Centrum Badań Europy Wschodniej, 2013. 230 s.

Główne wnioski: Po raz pierwszy przeprowadzono systemowy opis lingwistyczny i kulturologiczny hymnograficznych tekstów liturgicznych w składzie Minej Miesięcznych używanych obecnie w nabożeństwach Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej oraz w molennach staroobrzędowców; wprowadzono do obrotu naukowego nowe wydania ksiąg liturgicznych i odrębnych tek-stów, które wcześniej nie były badane; określono ogólne i szczególne cechy rozwoju dwóch odrębnych tradycji piśmiennictwa Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej: staroobrzędowej i poreformowej; wykryto wspólne tendencje rozwojowe dotyczące formalnej strony języka tekstów oraz konceptualnej sfery treści hymnów: nowe idee i symbole, zmiany ideologiczne; stwierdzono znaczący wpływ współczesnego języka rosyjskiego na język cerkiewnosłowiański utworów hymnograficznych; po raz pierwszy zastosowano podejście genderowe do tekstów hymnograficznych, pochodzących z XVII-wiecznych Minej.

11. Projekt NCN; nr 2011/01/B/HS2/03201; tytuł: „Slavica a bizantyjskie dziedzictwo. Multimedialny katalog zabytków piśmiennictwa staroobrzędowców zamieszkałych w Polsce jako narzędzie do odtwarzania fenomenów ginących kultur”, lata 2011-2013

Kierownik projektu: dr hab. Zoja Jaroszewicz-Pieresławcew, prof. UWM; realizowany w Instytucie Historii i Stosunków Międzynarodowych i w Instytucie Słowiańszczyzny Wschodniej UWM w Olsztynie;
Wykonawcy: dr hab. Helena Pociechina, prof. UWM, prof. dr hab. Alla Kamalova, dr hab. Joanna Orzechowska. 
Biblioteka cyfrowa „Piśmiennictwo staroobrzędowców zamieszkałych w Polsce”: http://wmbc.olsztyn.pl/dlibra/collectiondescription?dirids=62.

Główne wnioski: Po raz pierwszy zidentyfikowano wszystkie dostępne rękopisy i druki, pochodzące z byłego staroobrzędowego klasztoru pw. Świętej Trójcy i Zbawiciela w Wojnowie, sporządzono ich opis archeograficzny i bibliograficzny rękopisów i druków do zamieszczenia w bibliotece cyfrowej; przeprowadzono digitalizację wszystkich zidentyfikowanych rękopisów i druków oraz większość udostępniono na stronę Warmińsko-Mazurskiej Biblioteki Cyfrowej; zgromadzono materiał do historii kultury ksiąg starowierców: produkcji (zwłaszcza działalności nielegalnych drukarń w XIX i XX wiekach), rozpowszechniania (drogi dotarcia ksiąg do starowierców na Maurach), gromadzenia (rzadkie egzemplarze wydań od XVII  do pocz. XX w.) użytkowania oraz losów księgozbiorów starowierców z Wojnowa  i innych miejscowości z Mazur; opracowano model odtwarzania fenomenów kultur ginących (zanikających) w oparciu o artefakty piśmiennictwa; wprowadzono do obiegu naukowego kilka pozycji drukowanych i rękopisów, dotyczących zasad religijno-dogmatycznych funkcjonowania wspólnot staroobrzędowców-bezpopowców, życia codziennego w wiejskiej wspólnocie, stosunków społecznych między członkami wspólnot i z otaczającym światem.

12. Projekt MNiSW, Uniwersalia 2.1. nr 21H 18 0100 86; tytuł: „Z dziejów staroobrzedowców na ziemiach polskich w XVII-XX w.”: przekład monografii Eugeniusza Iwańca na język rosyjski”, lata 2018-2019

Kierownik: dr hab. Helena Pociechina, prof. UWM; 
Wykonawcy: dr hab. Joanna Orzechowska, prof. UWM, dr Anna Tokarewicz.

Główne wnioski: Przetłumaczono i wydano w języku rosyjskim kultową monografię Eugeniusz Iwańca „Z dziejów staroobrzedowców na ziemiach polskich w XVII-XX w.” (Warszawa 1977) z uzupełnioną bibliografią i komentarzami dla rosyjskich czytelników.