Pierwszą jednostką organizacyjną był utworzony w 1969 roku Zakład Filologii Polskiej, przekształcony w 1990 roku w Instytut Filologii Polskiej. Instytutem aż do roku 2000 kierowała śp. prof. nadzw. dr hab. Anna Pospiszyl, jej zastępcami byli dr Leokadia Hull i dr hab. Adam Dobaczewski, prof. UWM.

Od 2000 roku do końca 2009 roku dyrektorem Instytutu była prof. zw. dr hab. Maria Biolik. Funkcję wicedyrektora pełnili dr hab. Zbigniew Chojnowski, prof. UWM, a w l. 2003-2005 dr Alina Naruszewicz-Duchlińska. Właśnie w tym czasie polonistyka olsztyńska otrzymała certyfikat jakości kształcenia na wniosek Uniwersyteckiej Komisji Akredytacyjnej oraz uzyskała pozytywną ocenę jakości kształcenia Państwowej Komisji Akredytacyjnej. Od 1 X 2005 roku do końca roku 2009 wicedyrektorem ds. administracyjnych była dr Katarzyna Zawilska (od marca do sierpnia 2009 r. obowiązki zastępcy dyrektora Instytutu pełniła dr Renata Makarewicz).

Od 1 stycznia 2010 roku Dyrektorem Instytutu Filologii Polskiej był dr hab. Sławomir Buryła, prof. UWM, a zastępcą - dr Monika Czerepowicka (od lutego do lipca 2012 r. obowiązki zastępcy dyrektora pełniła dr hab. Joanna Chłosta-Zielonka).

W roku akademickim 2014/2015 Instytut uruchomił drugi kierunek studiów pierwszego stopnia - logopedię. Ten interdyscyplinarny kierunek jest wynikiem współpracy trzech Wydziałów: Humanistycznego, Nauk Medycznych oraz Nauk Społecznych. Prace nad nim trwały blisko dwa lata, czuwał nad nimi zespół w składzie prof. dr hab. Maria Biolik, dr hab. Alina Naruszewicz-Duchlińska, prof. UWM, dr Monika Czerepowicka oraz dr Magdalena Osowicka-Kondratowicz, która od powstania kierunku pełni funkcję jego koordynatora. Od października 2017 r. można kontynuować kształcenie na studia II stopnia.

Uchwałą nr 742/2010 z dnia 8 lipca 2010 roku Państwowa Komisja Akredytacyjna (Polska Komisja Akredytacyjna) przyznała kierunkowi filologia polska opinię pozytywną w sprawie oceny jakości kształcenia na studiach pierwszego i drugiego stopnia.

Z dniem 1 stycznia 2015 roku funkcję Dyrektora Instytutu Filologii Polskiej objął dr hab. Mariusz Rutkowski, prof. UWM, a wicedyrektora - dr hab. Joanna Chłosta-Zielonka, prof. UWM.

Od 2 lutego 2016 r. Instytut Filologii Polskiej zmienił nazwę na Instytut Polonistyki i Logopedii.

W 2020, w związku z reformą szkolnictwa wyższego, zmieniła się struktura. Zadania Instytutu Polonistyki i Logopedii przejęły Katedra Języka Polskiego z Pracownią Logopedyczną i Katedra Literatury Polskiej. Pierwszą, która od 1 września 2021 roku do 31 grudnia 2024 r. nosiła nazwę Katedra Języka Polskiego i Logopedii, kierowała prof. dr hab. Alina Naruszewicz-Duchlińska, drugą do chwili obecnej zarządza dr hab. Iwona Maciejewska, prof. UWM. Koordynatorem kierunku logopedia była dr Magdalena Osowicka-Kondratowicz. Na mocy zarządzenia Rektora UWM Nr 108/2024 1 stycznia 2025 r. wyodrębniły się: Katedra Języka Polskiego, którą kieruje prof. Naruszewicz-Duchlińska oraz Katedra Logopedii, w której pełniącą obowiązki kierownika jest dr Magdalena Osowicka-Konfratowicz.

W 2021 r. Uchwałą nr 234/2021 z dnia 25 marca 2021 roku  w sprawie oceny programowej na kierunku filologia polska prowadzonym na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim w Olsztynie na poziomie studiów pierwszego i drugiego stopnia Prezydium Polskiej Komisji Akredytacyjnej pozytywnie oceniło proces kształcenia realizowany na wyżej wymienionym kierunku. Następna ocena programowa na kierunku filologia polska planowana jest w roku akademickim 2026/2027.

Księga jubileuszowa z okazji 50-lecia olsztyńskiej polonistyki